I. ÇAĞRI KAĞIDI VE YAKALAMA EMRİ:
Herhangi bir ceza mahkemesince hükmedilen hapis veya adli para cezasının infazı için öncelikle ilgili hükmün kesinleşmesi gerekmektedir. Aksi halde infaz aşaması başlamış sayılmaz. Mahkumiyet hükmünün kesinleşmesi üzerine birtakım işlemler yapılır. Şöyle ki:
Hükmü veren mahkeme, ilamın bir örneğini Cumhuriyet Başsavcılığına gönderir.
İlamı alan savcılık, hükmün türü ve süresine göre hükümlüye çağrı kağıdı veya hükümlü hakkında yakalama emri çıkartır.
A-) Kesinleşen hüküm; adli para cezasından çevrilen hapis cezası, kasten işlenen suçlarda 3 yıl ve daha az, taksirli suçlarda 5 yıl ve daha az süreli hapis cezaları hakkında ise öncelikle hükümlünün adresine çağrı kağıdı çıkartılır. İlgili çağrıda, 10 gün içerisinde gelmesi gerektiği ihtar edilir. Hükümlü 10 gün içerisinde gelmez ise hakkında yakalama emri çıkartılır.
B-) Kesinleşen hüküm; kasten işlenen suçlarda 3 yıldan, taksirli suçlarda 5 yıldan daha uzun süreli hapis cezaları hakkında ise hükümlü hakkında doğrudan yakalama emri çıkartılır.
II. KOŞULLU SALIVERİLME:
Ceza hukuku, üç temel amaç üzerine kuruludur. Bunlar: caydırma, ödetme ve onarmadır. Yani; toplum düzeninin korunarak bireylerin ceza korkusuyla suç işlemekten kaçınması, hukuk düzeninde suç olarak tanımlanan fiilleri işleyen kişilerin yasada öngörülen yaptırıma tabii tutulması ve suç işleyen bireyin topluma tekrar kazandırılması olarak özetlenebilir.
Onarıcı ceza hukuku anlayışının bir sonucu olarak, idare gözlem kurulu kararıyla hakkında hükmedilen hapis cezasının belirli sürelerini İYİ HALLİ olarak geçiren hükümlülerin koşullu salıverilmeleri mümkündür.
İSTİSNA-1-: İkinci defa tekerrür hükümlerinin uygulanması durumunda, hükümlü koşullu salıverilmez.
İSTİSNA-2-: Ölüm cezaları, 14/7/2004 tarihli ve 5218 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile değişik 3/8/2002 tarihli ve 4771 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunla müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen terör suçluları ile ölüm cezaları ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen veya ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezasına mahkûm olan terör suçluları koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanamaz. 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, “Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar” başlıklı Dördüncü Bölüm, “Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar” başlıklı Beşinci Bölüm, “Milli Savunmaya Karşı Suçlar” başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi dolayısıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde, koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz. Bunlar hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezaları ölünceye kadar devam eder.
İSTİSNA-3-: 3713 sayılı TMK kapsamına giren suçlardan mahkûm olanlar, hükümlerinin kesinleşme tarihinden sonra bu Kanunun kapsamına giren bir suçu işlemeleri halinde, şartla salıverilmeden yararlanamazlar.
KOŞULLU SALIVERİLMEDEN YARARLANABİLMEK İÇİN CEZA İNFAZ KURUMLARINDA GEÇİRİLMESİ GEREKEN SÜRELER:
Müebbet ve Ağırlaştırılmış Müebbet Cezası Yönünden:
Genel Süre:
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar OTUZ YIL
Müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar YİRMİDÖRT YIL
Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet hâlinde:
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar OTUZALTI YIL
Müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar OTUZ YIL
Mükerrirler ve Çocuğa Karşı İşlenen Bir Suçtan Dolayı Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasına Veya Müebbet Hapis Cezasına Mahkûmiyet Yönünden
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının OTUZ DOKUZ YIL
Müebbet hapis cezasının OTUZ ÜÇ YIL
Süreli Hapis Cezaları Yönünden
Genel Oran: İstisna kapsamında kalan suçlar dışındaki suçlar hakkında hükmedilen hapis cezasının 1/2sinin infaz kurumunda iyi halli geçirilmesi gerekir.
2/3 Olarak Uygulananlar
1- Kasten Öldürme suçları (TCK 81, 82, 83)
2-Neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçu (madde 87, fıkra iki, bent d)
3- İşkence suçu (TCK 94 ve 95)
4- Eziyet suçu (TCK 96)
5- Cinsel saldırı (TCK 102/1)
6- Reşit olmayanla cinsel ilişki (TCK 104/1)
7- Cinsel taciz (TCK 105)
8- Devletin sırlarına karşı suçlar (TCK 326-339 arası)
9- Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti
çerçevesinde işlenen suçlar
10- Özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar (TCK 132, 133, 134,
135, 136, 137, 138)
11- Mükerrirler (TCK 58)
Çocuklar Tarafından İşlenen:
1- Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar (TCK 102, 103, 104, 105)
2- Uyuşturucu suçları (TCK 188)
3- Terör suçları (3713 sayılı TMK uygulananlar)
4- Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da
örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlar
3/4 Olarak Uygulananlar
1-Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar (TCK 102/2, 103, 104/2-3)
2-Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (TCK 188)
3-Terör suçları (3713 sayılı TMK uygulananlar)
İSTİSNA: TCK 102, 103, 104, 105 ve 188 inci maddelerinde düzenlenen suçlardan 28/6/2014 tarihinden önce işlenmiş olanlar için verilen süreli hapis cezaları bakımından koşullu salıverilme oranı 2/3 olarak uygulanır.
Birden Fazla Mahkumiyet Durumundan:
Genel Süreler:
a) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz altı,
b) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz,
c) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuz altı,
d) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuz,
e) Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla yirmi sekiz yıldır.
Suç İşlemek İçin Örgüt Kurmak Veya Yönetmek Ya Da Örgütün Faaliyeti Çerçevesinde İşlenen Suçlar ile TMK Kapsamında Yer Alan Suçlardan Dolayı Mahkûmiyet Hâlinde:
a) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde kırk,
b) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz dört,
c) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla kırk,
d) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuz dört,
e) Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuz iki yıldır.
III. DENETİMLİ SERBESTLİK:
30.03.2020 Tarihinden Sonra İşlenen Suçlar Bakımından:
Genel Süre: Açık ceza infaz kurumunda veya çocuk eğitimevinde bulunan ve koşullu salıverilmesine BİR YIL veya daha az süre kalan iyi hâlli hükümlüler.
İstinai Durumlar:
a) Sıfır-altı yaş grubunda çocuğu bulunan ve koşullu salıverilmesine İKİ YIL veya daha az süre kalan kadın hükümlüler,
b) Maruz kaldıkları ağır bir hastalık, engellilik veya kocama nedeniyle hayatlarını yalnız idame ettiremeyen ve koşullu salıverilmesine ÜÇ YIL veya daha az süre kalan hükümlüler,
diğer şartları da taşımaları hâlinde yararlanabilirler.
30.03.2020 Tarihinden Önce İşlenen Suçlar Bakımından:
Kasten öldürme suçları (madde 81, 82 ve 83),
Üstsoya, altsoya, eşe veya kardeşe ya da beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı işlenen kasten yaralama ve neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçları, neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçu (madde 87, fıkra iki, bent d)
İşkence suçu (madde 94 ve 95)
Eziyet suçu (madde 96)
Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar (madde 102, 103, 104 ve 105)
Özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar (madde 132, 133, 134, 135, 136, 137 ve 138)
Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu (madde 188)
İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar ile 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar hariç olmak üzere, 105/A maddesinin birinci fıkrasında yer alan “bir yıl”lık süre, “ÜÇ YIL” olarak uygulanır.
Kasten öldürme suçları (madde 81, 82 ve 83), Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar (madde 102, 103, 104 ve 105), Özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar (madde 132, 133, 134, 135, 136, 137 ve 138) ve İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar hariç olmak üzere;
a) Sıfır-altı yaş grubu çocuğu bulunan kadın hükümlüler ile yetmiş yaşını bitirmiş hükümlüler hakkında 105/A maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan “iki yıl”lık süre, “DÖRT YIL” olarak uygulanır.
b) Maruz kaldığı ağır bir hastalık, engellilik veya kocama nedeniyle hayatını yalnız idame ettiremeyen altmış beş yaşını bitirmiş hükümlülerin koşullu salıverilmeleri için ceza infaz kurumlarında geçirmeleri gereken süreler, azami süre sınırına bakılmaksızın 105/A maddesinde düzenlenen denetimli serbestlik tedbiri uygulanmak suretiyle infaz edilebilir.
IV. AÇIK CEZAEVİNDE İNFAZ ŞARTLARI:
Açık cezaevleri, diğer ceza infaz kurumlarına göre hükümlü açısından daha iyi yaşam şartları ve çeşitli olanakları barındırması sebebiyle özel bir yerde durmaktadır. Ancak asıl önemli olan husus 105/A maddesinde düzenlenmiş bulunan denetimli serbestlikten yararlanabilmenin ön şartı açık ceza infaz kurumlarında bulunma veya bulunmaya hak kazanma olduğundan özellikle incelenmesi gerekmektedir.
Doğrudan Açık Cezaevinde İnfaz Edilecek Cezalar:
a) Terör suçları, örgüt kurmak, yönetmek veya örgüte üye olmak suçları ile örgüt faaliyeti kapsamında işlenen suçlar ve cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlardan mahkûm olanlar ile ikinci defa mükerrir olanlar ve koşullu salıverilme kararının geri alınması nedeniyle cezası aynen infaz edilenler hariç olmak üzere, kasıtlı suçlardan toplam üç yıl veya daha az hapis cezasına mahkûm olanlar.
b) Taksirli suçlardan toplam beş yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm olanlar.
c) Adlî para cezası infaz sürecinde hapis cezasına çevrilenler.
d) 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu gereğince tazyik hapsine tabi tutulanlar.
Açık Cezaevine Geçmek İçin Kapalı Cezaevlerinde İnfaz Edilmesi Gereken Süreler:
Toplam cezaları on yıldan az olanlar bir ayını, on yıl ve yukarı olanlar ise onda birini kurumlarda infaz edip, iyi hâlli olan ve koşullu salıverilme tarihine yedi yıl veya daha az süre kalanlar,
Müebbet hapis cezasına mahkûm olup, koşullu salıverilme tarihine beş yıl veya daha az süre kalanlar,
Cezaları yüksek güvenlikli kapalı kurumlar veya diğer kapalı kurumların yüksek güvenlikli bölümlerinde infaz edilenlerden toplam cezalarının üçte birini bu kurumlarda iyi hâlli olarak geçiren ve koşullu salıverilme tarihine üç yıl veya daha az süre kalanlar, açık kurumlara ayrılabilir.
(2) Açık kurumlara ayrılabilmek için, ayrıca;
a) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 142, 148, 149, 188 ve 190 ıncı maddeleri ile 1/3/1926 tarihli ve mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanununun 403, 404, 491/3-4, 492, 493, 494, 495, 496, 497, 498 ve 499 uncu maddelerinden mahkûm olanların koşullu salıverilme tarihine beş yıldan az süre kalması,
b)5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 102 ve 103 üncü maddeleri ile eşe karşı işlenen 82/1-d, 86/3-a ve 96/2-b maddeleri ve 1/3/1926 tarihli ve mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanununun 414, 416/1, 418/1 maddeleri ile eşe karşı işlenen 449/1, 456 ve 457/1 maddelerinden mahkûm olanların koşullu salıverilme tarihine üç yıldan az süre kalması,
c) 29/7/2003 tarihli ve 4959 sayılı Topluma Kazandırma Kanunu, 30/7/1999 tarihli ve mülga 4422 sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleri ile Mücadele Kanununun 14 üncü maddesi ve 5237 sayılı Kanunun 221 inci maddesinden yararlananların koşullu salıverilme tarihine iki yıldan az süre kalması,
ç) Terör ve örgütlü suçlardan hükümlü olup, mensup oldukları örgütten ayrıldıkları idare ve gözlem kurulu kararıyla tespit edilenlerin koşullu salıverilme tarihine bir yıldan az süre kalması şartı aranır.
Açık Cezaevine Geçemeyecek Hükümlüler:
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm olanlar,
Haklarında ikinci defa tekerrür hükümleri uygulananlar,
Haklarında iyi hal kararı verilse bile, 5275 sayılı Kanunun 44 üncü maddesinde sayılan eylemlerden dolayı toplam beş ve daha fazla hücreye koyma cezası alıp, son hücreye koyma cezasının kaldırılması üzerinden bir yıl geçmemiş olanlar,
Terör ve örgütlü suçlardan hükümlü olup, 6 ncı maddenin ikinci fıkrasının (c) ve (ç) bentleri dışında kalanlar.
İSTİSNA: Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar, Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar ve örgüt faaliyeti kapsamında işlenen suçlar hariç olmak üzere, toplam hapis cezası on yıldan az olanlar bir ayını, on yıl ve daha fazla olanlar ise üç ayını kapalı ceza infaz kurumunda geçirmiş olan iyi hâlli hükümlülerden ilgili mevzuat uyarınca açık ceza infaz kurumlarına ayrılmalarına bir yıl veya daha az süre kalanlar, talepleri hâlinde açık ceza infaz kurumlarına gönderilebilirler.Bu fıkra hükmü 31/12/2020 tarihine kadar uygulanır.
V. FARKLI İNFAZ REJİMİNE TABİİ SUÇLARIN TOPLANMASI SONRASI KOŞULLU SALIVERİLME VE DENETİMLİ SERBESTLİK UYGULAMASI:
Uygulamada ortaya çıkan sorunlardan biri de farklı infaz rejimine tabii suçlardan aynı kişinin hüküm giymesi durumunda koşullu salıverilme ve denetimli serbestliğe hak kazanabilmek için ceza infaz kurumunda geçirmesi gereken sürenin hesaplanmasıdır.
Bu kapsamda 5275 sayılı kanunun 99. Maddesi önem arz etmektedir. İlgili madde:
” Bir kişi hakkında hükmolunan her bir ceza diğerinden bağımsızdır, varlıklarını ayrı ayrı korurlar. Ancak, bir kişi hakkında başka başka kesinleşmiş hükümler bulunur ise, 107 nci maddenin uygulanabilmesi yönünden infaz hâkimliğinden bir toplama kararı istenir. Adli para cezasından çevrilen ve ceza infaz kurumunda infaz edilme aşamasına gelen hapis cezaları da toplama kararına dahil edilir.” biçiminde düzenlenmiştir.
Her ne kadar maddede açıkça belirtilmemişse de uygulama şu şekildedir:
Öncelikle kesinleşen her bir mahkumiyet hükmü toplanır. Örneğin: bir suçtan 12 yıl 8 ay, başka bir suçtan 4 yıl 6 ay süreli hapis cezasına hükmedilmesi durumunda bihakkın tahliye yönünden toplam süre 16 yıl 14 ay olarak hesap edilir. 17 yıl 2 ay olarak hesaplanması hatalı olacaktır!!!
Koşullu salıverilme açısından tabi oldukları infaz rejimine göre ayrı ayrı hesaplandıktan sonra toplama işlemi yapılır. Yukarıdaki örnekten gidilecek olursa 12 yıl 8 ay’ın 3/4 ü alınarak 9 yıl 6 ay, 4 yıl 6 ay’ın 1/2si alınarak 2 yıl 3 ay bulunmuş olur. Bu haliyle koşullu salıverilmeye hak kazanabilmek için kişinin 11 yıl 9 ay ceza infaz kurumunda geçirmesi gerekir.
Denetimli serbestlik yönünden, yerleşik hale gelen uygulamaya göre istisna kapsamında kalan bir suç ile bu kapsama girmeyen başka bir suçtan alınan cezalar bulunması durumunda 3 yıl değil 1 yıllık süre esas alınır. Örneğimizde ilgili kişi 10 yıl 9 ay infaz kurumunda kaldıktan sonra denetimli serbestlikten yararlanabilir.
VI. ÖZELLİK ARZ EDEN DURUMLAR:
Çocukların İnfaz Kurumunda Geçirdiği Sürenin Hesabı:
30.03.2020 tarihinden sonra işlenen suçlar bakımından, hükümlünün,15 yaşını dolduruncaya kadar ceza infaz kurumunda geçirdiği bir gün, iki gün olarak dikkate alınır
30.03.2020 tarihine kadar işlenen suçlar bakımından, tabi olduğu infaz rejimine göre belirlenen koşullu salıverilme süresinin hesaplanmasında, hükümlünün onbeş yaşını dolduruncaya kadar ceza infaz kurumunda geçirdiği bir gün, üç gün; on sekiz yaşını dolduruncaya kadar ceza infaz kurumunda geçirdiği bir gün, iki gün olarak dikkate alınır.
Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumlarında İnfaz Edilecek Cezalar:
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm olanlar ile süresine bakılmaksızın, suç işlemek amacıyla örgüt kurmak, yönetmek veya bu örgütün faaliyeti çerçevesinde, Türk Ceza Kanununda yer alan;
a) İnsanlığa karşı suçlardan (madde 77, 78),
b) Kasten öldürme suçlarından (madde 81, 82),
c) Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçundan (madde 188),
d) Devletin güvenliğine karşı suçlardan (madde 302, 303, 304, 307, 308),
e) Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlardan (madde 309, 310, 311, 312, 313, 314, 315),
Mahkûm olanların cezaları, bu kurumlarda infaz edilir.
Müebbet hapis cezasına hükümlülerden, 107 nci maddede belirtilen koşullu salıverilme süresinin üçte ikisini, süreli hapis cezasına hükümlülerden toplam cezalarının üçte birini, üçüncü fıkrada belirtilen hükümlülerden geriye kalan toplam cezalarının üçte birini bu kurumlarda geçirerek iyi hâl gösterenlerin, tutum ve kişiliklerine uygun diğer ceza infaz kurumlarına gönderilmelerine karar verilebilir.
